Özgül Fobi Nedir, Nasıl Tedavi Edilir?

Özgül fobi, belirli bir nesne veya duruma karşı duyulan aşırı ve mantıksız korku olarak tanımlanır. Bu korku, kişinin günlük yaşamını olumsuz yönde etkileyebilir ve kaçınma davranışlarına yol açabilir. Bu yazıda, özgül fobinin ne olduğunu, toplumda en sık görülen özgül fobileri ve özgül fobi tedavi yöntemlerini bilimsel çalışmalarla destekleyerek inceleyeceğiz.

Özgül Fobi Nedir?

Özgül fobi, belirli bir nesne veya durum karşısında duyulan aşırı ve mantıksız korkudur. Bu korku, kişide yoğun anksiyete belirtilerine neden olabilir ve günlük yaşam aktivitelerini ciddi şekilde kısıtlayabilir. Özgül fobiler genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde başlar ve tedavi edilmezse yetişkinlikte devam edebilir.

DSM-5 Tanı Kriterleri

DSM-5’e (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition) göre, özgül fobi tanısı için aşağıdaki kriterler karşılanmalıdır:

1. Belirli bir nesne veya duruma karşı belirgin ve sürekli korku veya kaygı: Bu nesne veya durum genellikle hemen kaygı tepkisine yol açar.
2. Fobi kaynağına maruz kalmaktan kaçınma veya bu durumlarla karşılaşıldığında yoğun kaygı veya sıkıntı yaşama.
3. Korku veya kaygının, söz konusu nesne veya durumla orantısız olması.
4. Bu korku veya kaygının en az 6 ay süreyle devam etmesi.
5. Korku, kaygı veya kaçınma davranışının, günlük işlevselliği veya sosyal yaşamı belirgin şekilde etkilemesi.

Toplumda En Sık Görülen Özgül Fobiler

Toplumda en sık görülen özgül fobiler arasında şunlar bulunmaktadır:

1. Araknofobi (Örümcek Korkusu): Örümceklere karşı duyulan aşırı korkudur. Journal of Anxiety Disorders’da yayımlanan bir araştırmaya göre, araknofobi en yaygın özgül fobilerden biridir (Fredrikson et al., 1996).
2. Akrofobi (Yükseklik Korkusu): Yüksekliklere karşı duyulan aşırı korkudur. Bu fobi, kişinin yüksek yerlerden kaçınmasına ve bu tür durumlardan yoğun şekilde korkmasına neden olabilir.
3. Klaustrofobi (Kapalı Alan Korkusu): Kapalı veya dar alanlarda bulunmaktan duyulan aşırı korkudur. Asansör, küçük odalar veya kalabalık yerler gibi kapalı alanlar klaustrofobiye sahip bireyler için tetikleyici olabilir.
4. Aerofobi (Uçma Korkusu): Uçakla seyahat etmekten duyulan aşırı korkudur. Bu fobi, kişinin seyahat etmesini ve sosyal aktivitelerde bulunmasını kısıtlayabilir. Aviation, Space, and Environmental Medicine’da yayımlanan bir çalışma, aerofobinin yaygın ve tedavi edilebilir bir durum olduğunu belirtmektedir (Oakes & Bor, 2010).
5. Emetofobi (Kusma Korkusu): Kusmaktan veya başkalarının kusmasından duyulan aşırı korkudur. Bu fobi, kişinin belirli yiyeceklerden kaçınmasına veya sosyal ortamlardan uzak durmasına neden olabilir.
6. Hayvan Fobileri: Araknofobi dışında, hayvanlara karşı duyulan çeşitli fobiler de yaygındır. Örneğin, ofidiyofobi (yılan korkusu) ve kinofobi (köpek korkusu) gibi. Hayvan fobileri, kişinin belirli hayvanlardan kaçınmasına ve bu tür durumlarla başa çıkmada zorlanmasına neden olabilir.

Özgül Fobi Nasıl Tedavi Edilir?

Özgül fobilerin tedavisinde çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler, kişinin korkularını yönetmesine ve günlük yaşamını daha rahat sürdürmesine yardımcı olabilir.

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Bilişsel davranışçı terapi, özgül fobilerin tedavisinde etkili bir yöntemdir. BDT, bireylerin olumsuz düşünce kalıplarını ve inançlarını tanımlamalarına ve değiştirmelerine yardımcı olur. Journal of Consulting and Clinical Psychology’de yayımlanan bir meta-analiz, BDT’nin özgül fobilerin tedavisinde etkili olduğunu göstermektedir (Hofmann et al., 2008).

2. Maruz Bırakma Terapisi

Maruz bırakma terapisi, kişinin korkulan nesneye veya duruma kontrollü bir şekilde maruz bırakılmasını içerir. Bu terapi, kişinin korkusunu azaltmasına ve bu tür durumlarla başa çıkma becerilerini geliştirmesine yardımcı olabilir. Behaviour Research and Therapy’de yayımlanan bir çalışma, maruz bırakma terapisinin özgül fobilerin tedavisinde etkili olduğunu vurgulamaktadır (Choy et al., 2007).

3. Sanal Gerçeklik Terapisi (SGT)

Sanal gerçeklik terapisi, kişiyi sanal bir ortamda korkulan nesneye veya duruma maruz bırakarak tedavi eder. Bu yöntem, özellikle maruz bırakma terapisinin uygulanmasının zor olduğu durumlar için etkilidir. Journal of Anxiety Disorders’da yayımlanan bir araştırma, SGT’nin özgül fobilerin tedavisinde etkili olduğunu göstermektedir (Parsons & Rizzo, 2008).

4. İlaç Tedavisi

Bazı durumlarda, ilaç tedavisi de özgül fobilerin tedavisinde kullanılabilir. Anksiyolitikler veya antidepresanlar, fobi belirtilerini hafifletmede yardımcı olabilir. Ancak, ilaç tedavisi genellikle psikoterapi ile birlikte kullanılır.

Sonuç olarak; özgül fobiler, belirli nesne veya durumlara karşı duyulan aşırı ve mantıksız korkulardır. Araknofobi, akrofobi, klaustrofobi, aerofobi, emetofobi ve hayvan fobileri gibi özgül fobiler, toplumda en sık görülen fobiler arasındadır. Bilişsel davranışçı terapi, maruz bırakma terapisi, sanal gerçeklik terapisi ve ilaç tedavisi gibi yöntemler, özgül fobilerin tedavisinde etkili olabilir. Bu tedavi yöntemleri, bireylerin korkularıyla başa çıkmalarına ve yaşam kalitelerini artırmalarına yardımcı olabilir.

Uzm. Psk. Selin Kahvecioğlu

Kaynaklar

1. Fredrikson, M., Annas, P., Fischer, H., & Wik, G. (1996). Gender and age differences in the prevalence of specific fears and phobias. Behaviour Research and Therapy, 34(1), 33-39.
2. Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2008). The Efficacy of Cognitive Behavioral Therapy: A Review of Meta-analyses. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 76(6), 965-980.
3. Choy, Y., Fyer, A. J., & Lipsitz, J. D. (2007). Treatment of specific phobia in adults. Clinical Psychology Review, 27(3), 266-286.
4. Parsons, T. D., & Rizzo, A. A. (2008). Affective outcomes of virtual reality exposure therapy for anxiety and specific phobias: A meta-analysis. Journal of Anxiety Disorders, 22(3), 561-569.
5. Oakes, M., & Bor, R. (2010). The psychology of fear of flying (part I): A critical evaluation of current perspectives on the nature, prevalence and etiology of fear of flying. Aviation, Space, and Environmental Medicine, 81(2), 153-159.
6. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.